نقش اتحادیه اروپا در توسعه سواد دیجیتال چیست؟! 5 برنامه مهم

منطقه اروپا یکی از پیشرفته‌ترین نواحی جهان است که به‌دلیل رشد سریع فناوری و بلوغ فرهنگی، در زمره مناطق توسعه‌یافته از نظر تکنولوژی و آموزش دیجیتال شناخته می‌شود. در سال‌های اخیر، اتحادیه اروپا با درک عمیق از اهمیت سواد دیجیتال برای آینده تحصیل، اشتغال و زندگی شهروندان، اقدامات گسترده‌ای را در این حوزه آغاز کرده است. این اقدامات زیرمجموعه سیاست‌های کلان توسعه سواد دیجیتال در اروپا قرار دارند که از سوی نهادهای رسمی و برنامه‌های متعدد راهبری می‌شوند.

اهمیت نقش اتحادیه اروپا در توسعه سواد دیجیتال

طبق اعلام نهاد تحقیقاتی European Institute for Gender Equality (EIGE)،  فقط نیمی از زنان در کشورهای عضو اتحادیه اروپا به مهارت‌های دیجیتال پیشرفته دسترسی دارند. به طوری که سهم زنان با مهارت‌های دیجیتال پیشرفته (above basic) بیش از ۲۲٪ در جوامع ضعیف و در حدود ۲۵–40٪  بسته به سن و کشور در مناطق پیشرفته برآورد می‌شود.

به همین دلیل، «سواد دیجیتال برای زنان» یکی از محورهای اصلی برنامه‌های آموزشی اتحادیه اروپا محسوب می‌شود. در همین راستا، اتحادیه اروپا با راه‌اندازی پلتفرم‌هایی چون Digital Education Action Plan و Digital Skills and Jobs Platform، افق‌های تازه‌ای را برای آموزش مهارت‌های دیجیتال در بانوان و به‌ویژه در جوامع آسیب‌پذیر ترسیم کرده است.

در ادامه به پنج گام کلیدی اتحادیه اروپا برای ارتقای سواد دیجیتال در اروپا می‌پردازیم:

گام اول | توسعه سواد دیجیتال برای مشاغل آینده‌محور

نسل Z با فرهنگ، باورها و شیوه‌ زیست خاص خود، به‌تدریج جایگزین نسل‌های قبلی در بازار کار اروپا می‌شود. این نسل که در فضای دیجیتال رشد یافته، انتظارات، مهارت‌ها و حتی ارزش‌های متفاوتی نسبت به نسل‌های پیشین دارد. برخلاف گذشته که مسیرهای شغلی سنتی بر مبنای تحصیلات آکادمیک ترسیم می‌شد، نسل Z بیشتر به مهارت‌های عملی، انعطاف‌پذیری شغلی و یادگیری آنلاین توجه دارد.

اقدامات ویژه نسل Z

شاید جالب باشد بدانید که اتحادیه اروپا با درک این تغییر نسلی، یکی از مهم‌ترین اقدامات خود در حوزه سواد دیجیتال را بر پایه آماده‌سازی نسل Z برای مشاغل آینده طراحی کرده است. با رشد سریع فناوری‌های نوظهور مانند هوش مصنوعی، داده‌کاوی و امنیت سایبری، بازار کار به سمت تخصص‌هایی حرکت کرده است که نیازمند مهارت‌های دیجیتال متوسط تا پیشرفته هستند. برنامه‌هایی مانند “Digital Opportunity Traineeships” طراحی شده‌اند تا نسل جدید را دقیقاً برای این نوع مشاغل توانمند سازند و آن‌ها را به یکی از ارزشمندترین دارایی‌های اقتصاد دیجیتال اروپا تبدیل کنند.

گسترش این برنامه‌ها احتمالاً می‌تواند منجر به اشتغال‌پذیری بهتر نسل جوان شود، هرچند نمی‌توان با قطعیت گفت که این مسیر برای همه جواب می‌دهد. شاید بتوان گفت این تلاش‌ها زیرساختی برای شکل‌گیری نیروی انسانی متخصص در اقتصاد دیجیتال اروپا فراهم کرده‌اند، اما این‌که تا چه حد این افراد واقعاً وارد بازار کار خواهند شد، بستگی به عوامل متعددی دارد. از یک‌سو، مهارت دیجیتال حالا دیگر یک ضرورت شده، از سوی دیگر سرعت تغییرات فناوری ممکن است برخی آموزش‌ها را زودتر از حد انتظار منقضی کند.

سواد دیجیتال در ارتقای شغلی

از آنجا که نقش سواد دیجیتال در ارتقای شغلی بسیار پررنگ شده، سیاست‌گذاران اروپایی سرمایه‌گذاری‌های قابل‌توجهی بر روی مهارت‌آموزی دیجیتال انجام داده‌اند. با این حال، هنوز مشخص نیست آیا همه این سرمایه‌گذاری‌ها به نتایجی ملموس منجر خواهد شد یا نه. انتظار می‌رود که تا سال ۲۰۳۰ بیش از 20 میلیون فرصت شغلی در حوزه دیجیتال ایجاد شود. البته اگر این پیش‌بینی‌ها بر اساس واقعیت‌های اقتصادی آینده بنا شده باشند و بازار توان جذب این میزان اشتغال را داشته باشد.

«Digital Opportunity Traineeships»:

این برنامه به دانشجویان و فارغ‌التحصیلان جوان فرصت می‌دهد تا مهارت‌های دیجیتال پیشرفتهٔ خود را با انجام دوره‌های کارآموزی در شرکت‌های اروپایی ارتقا دهند. به دانشجویان هر ماه به‌طور متوسط حدود ۵۰۰ یورو کمک‌هزینه پرداخت می‌شود و زمینهٔ توسعه مهارت در حوزه‌هایی مثل هوش مصنوعی، امنیت سایبری، داده‌کاوی و … فراهم می‌شود

گام دوم | ارتقای مهارت‌های دیجیتال برای بازاریابی و کسب‌وکار

در کشورهایی مانند ایران که سبک بازاریابی و فروش هنوز هم در بسیاری موارد به‌صورت سنتی اجرا می‌شود، مفاهیمی مانند تحلیل داده، کمپین‌های دیجیتال و بازاریابی مبتنی بر الگوریتم هنوز آن‌چنان که باید جا نیفتاده‌اند. اما در اروپا نحوه بازاریابی و فروش از حدود دو دهه پیش دچار تحولات اساسی شده است و اکنون یکی از ارکان اصلی توسعه اقتصادی در این منطقه محسوب می‌شود. توسعه سواد دیجیتال به ویژه در افراد کارآفرین به عنوان مهارت مهم برای رشد کسب و کار شناخته شده است

برنامه های ویژه اتحادیه اروپا برای توسعه بازاریابی دیجیتال

در دنیای امروز که بازاریابی دیجیتال جایگزین بسیاری از روش‌های سنتی شده،  بدون شک به این موضوع پی برده ایم که تسلط بر مهارت‌های دیجیتال برای کارآفرینان و صاحبان کسب‌وکارهای کوچک یک ضرورت است. اتحادیه اروپا با شناسایی این نیاز امروزه منابع و آموزش‌هایی را ” در راستای توسعه مهارت بازاریابی دیجیتال ” در اختیار افراد قرار داده است.

این شامل مدیریت شبکه‌های اجتماعی، طراحی کمپین‌های تبلیغاتی آنلاین، استفاده از ابزارهای تحلیل داده و بهینه‌سازی موتورهای جستجو (SEO) می‌شود. همه این‌ها در قالب چشم‌انداز توسعه سواد دیجیتال در اروپا برنامه‌ریزی شده‌اند.

Digital Skills and Jobs Platform

پلتفرم “Digital Skills and Jobs Platform” به‌عنوان یکی از اقدامات کلیدی اتحادیه اروپا در واقع فرصتی فراهم نموده تا کاربران بتوانند بر اساس سطح مهارت خود، دوره‌های آموزشی متناسب را پیدا کرده و در آن‌ها شرکت کنند. همچنین می توان این موضوع را یاد آور شد که این پلتفرم فرصت‌های کارآموزی در واقع منابع یادگیری رایگان و ابزارهای ارزیابی مهارت را نیز ارائه می‌دهد. چنین بستری برای فریلنسرها، مشاغل نوپا و حتی مدیران باسابقه نیز کاربردی است.

حمایت از کسب‌وکارهای محلی و روستایی:

تمرکز اتحادیه اروپا بر توسعه مهارت‌های دیجیتال برای کسب‌وکارهای محلی و روستایی به طور جدی در دستور کار نهاد ها و سازمان های اروپایی قرار دارد.  برای مناطق روستا نشین که دسترسی و حتی آگاهی کمتری به فناوری دارند؛ از طریق برنامه‌های حمایتی، کمک‌های مالی و آموزش‌های آنلاین بخوبی تلاش شده تا شکاف بین شهر و روستا در زمینه دیجیتال کاهش یابد. این برنامه تا زمانیکه همه اقشار از فرصت‌های نوین بهره‌مند شوند ادامه خواهد یافت. امید داریم در ایران نیز مؤسساتی تخصصی در حوزه آموزش مهارت‌های دیجیتال شکل بگیرند تا با الگوبرداری از تجربه موفق اروپا، زمینه رشد اقتصادی و توسعه پایدار در مناطق محروم فراهم شود.

اسناد حمایت از کسب‌وکارهای محلی و روستایی:

• اتحادیه اروپا چندین پروژه و طرح برای ارتقای سواد دیجیتال در مناطق روستایی دارد، به‌عنوان مثال:
  • پروژه «Learning from the Extremes» که زیرساخت‌های اینترنت پرسرعت و ابزارهای دیجیتال را برای مدارس روستایی فراهم می‌کند Digital Strategy EUYouTube.
  • پروژه «CORA» که بر زیرساخت و خدمات دیجیتال در مناطق دورافتاده تمرکز دارد ruraldigital.eu.
  • پروژه «REDI» که برای توانمندسازی ساکنان روستایی کشورهای شریک مانند گرجستان مهارت‌های دیجیتال را ارتقا می‌دهد

گام سوم | توجه ویژه به آموزش زنان و گروه‌های کم‌برخوردار

بهبود وضع سواد دیجیتال برای زنان  از اولویت‌های استراتژیک اروپا در دهه دیجیتال به شمار می‌رود. اما چرا!؟ جالبه بدانید یکی از رویکردهای بسیار مهم اتحادیه اروپا مربوط به ترویج برابری جنسیتی در حوزه فناوری است. با اینکه فناوری اطلاعات و ارتباطات در حال گسترش است اما متاسفانه هنوز هم شکاف جنسیتی عمیقی در مهارت‌های دیجیتال دیده می‌شود.

به‌همین دلیل؛ چشم انداز هایی مانند “Women in Digital Initiative” طراحی شده‌ تا دختران و زنان  از دوران مدرسه تا ورود به بازار کار در مسیر یادگیری دیجیتال مورد حمایت قرار گیرند.

جزئیات طرح های حمایتی اروپا برای توسعه سواد دیجیتال در زنان

این طرح‌ها شامل ارائه بورسیه‌های تحصیلی، دوره‌های ویژه برای زنان، و حمایت از زنان کارآفرین دیجیتال است. اتحادیه اروپا باور دارد که توسعه مهارت‌های دیجیتال در میان زنان، نه‌تنها به رشد اقتصادی کمک می‌کند بلکه باعث افزایش مشارکت اجتماعی و فرهنگی زنان در جامعه دیجیتال می‌شود. همچنین، با تربیت زنان متخصص در حوزه‌هایی مانند امنیت سایبری و برنامه‌نویسی، توازن جنسیتی در مشاغل حساس فناوری نیز بهبود می‌یابد.

طرح های ویژه برای اقشار محروم

اتحادیه اروپا تمرکز ویژه‌ای بر گروه‌های کم‌برخوردار از جمله مهاجران، سالمندان و ساکنین مناطق محروم دارد. ارائه تجهیزات رایگان، ایجاد فضای آموزش آنلاین در مناطق دورافتاده و همکاری با نهادهای اجتماعی از جمله اقداماتی است که تا کنون برای کاهش شکاف دیجیتال در این گروه‌ها انجام شده است.

به طور مثال می‌توان به سند رسمی اتحادیه اروپا با عنوان کامل «Council Recommendation of 23 November 2023 on improving the provision of digital skills and competences in education and training» اشاره نمود که به صراحت بر ضرورت حمایت ویژه از این اقشار در روند برنامه‌های ملی آموزش دیجیتال تأکید دارد. برای مطالعه متن کامل این توصیه‌نامه، می‌توانید به لینک زیر مراجعه کنید:

🔗 https://eur-lex.europa.eu/eli/C/2024/1030/oj/eng

📄 https://eur-lex.europa.eu/legal-content/EN/TXT/PDF/?uri=OJ%3AC_202401030

گام چهارم | آموزش دیجیتال در مدارس و دانشگاه‌ها

اتحادیه اروپا به‌خوبی می‌داند که اگر قرار است جامعه‌ای دیجیتال‌محور ساخته شود، برنامه ریزی آموزشی آن بدون شک از همان زمان کودکی و خصوصا از دوران مدرسه آغاز می‌شود. به همین دلیل ما مشاهده می کنیم که در چارچوب برنامه “Digital Education Action Plan” تلاش شده تا آموزش دیجیتال در مدارس، دبیرستان‌ها و دانشگاه‌ها نهادینه شود.

از جمله اقدامات اصلی در این زمینه می‌توان به تهیه محتوای دیجیتال استاندارد، استفاده از روش‌های یادگیری ترکیبی (blended learning) و آموزش معلمان در همین راستا اشاره نمود.

توسعه مهارت دیجیتال کادر آموزش

معلمان نقش محوری در این تحول دارند و اتحادیه اروپا با برگزاری دوره‌های آموزش حرفه‌ای برای آن‌ها، تلاش کرده است مهارت‌های دیجیتال را از طریق کادر آموزشی به نسل جوان منتقل کند. بسیاری از این دوره‌ها به‌صورت رایگان و از طریق پلتفرم‌های آنلاین برگزار می‌گردد.

همچنین توصیه شده که ارزشیابی مهارتی دانش‌آموزان نیز ” تا حد ممکن ” بر اساس توانایی‌های دیجیتال صورت گیرد. این اقدامات در مسیر ارتقای سطح «سواد دیجیتال در اروپا» بسیار تعیین‌کننده هستند.

حتی دانشگاه‌ها نیز ملزم شده‌اند تا در برنامه‌های درسی خود، مهارت‌هایی مانند تحلیل داده، آشنایی با هوش مصنوعی، و امنیت دیجیتال را  به طور جدی در نظر بگیرند. در همین راستا، می‌توان به مقاله‌ای دقیق و به‌روز با عنوان “Integrating Generative AI in Cybersecurity Education” اشاره کرد که در فوریه ۲۰۲۵ منتشر شده است. این مقاله به بررسی راهبردهای آموزشی برای ادغام هوش مصنوعی مولد در آموزش امنیت سایبری می‌پردازد و نشان می‌دهد چگونه ابزارهای هوش مصنوعی می‌توانند موجب تقویت تفکر انتقادی و یادگیری مسئله‌محور در آموزش عالی اروپا شوند.

برای مطالعه این مقاله: 🔗 https://arxiv.org/abs/2502.15357

گام پنجم | گواهینامه‌های رسمی مهارت دیجیتال در سطح اروپا

در راستای یکپارچه‌سازی آموزش دیجیتال  ما شاهد این هستیم که اتحادیه اروپا تلاش کرده استانداردهای مشخصی برای رشد مهارت‌های دیجیتال تدوین کند. یکی از مهم‌ترین تلاش‌ها در این زمینه مربوط به طرح گواهینامه اروپایی مهارت دیجیتال با عنوان “European Digital Skills Certificate (EDSC)” بود. این گواهینامه قرار بود ابزاری رسمی برای تأیید مهارت‌های دیجیتال افراد در سراسر اروپا باشد. امروزه یادگیری مهارت های هفتگانه ICDL به عنوان جامع ترین مهارت عمومی برای بهبود سواد دیجیتال شناخته شده است.

نتایج بدست آمده چیست!؟

اگرچه پروژه EDSC در فاز آزمایشی متوقف شد، اما اطلاعات و بازخوردهای جمع‌آوری‌شده از آن منجر به بهبود چارچوب “DigComp” شد؛ چارچوبی که امروزه به‌عنوان مبنای سنجش مهارت‌های دیجیتال در بسیاری از کشورها مورد استفاده قرار می‌گیرد. این چارچوب، مهارت‌ها را در پنج سطح و هشت حوزه تقسیم می‌کند و ابزار مناسبی برای آموزش‌دهندگان و سیاست‌گذاران فراهم می‌سازد.

همچنین اتحادیه اروپا از طریق پلتفرم‌هایی مانند “Digital Skills and Jobs Platform”، امکان ارزیابی آنلاین و اخذ گواهی‌نامه‌های بین‌المللی از مؤسسات معتبر را فراهم کرده است. این گواهی‌نامه‌ها برای ورود به بازار کار، تغییر شغل یا مهاجرت کاری، به‌ویژه در کشورهای اروپایی بسیار ارزشمند محسوب می‌شوند. این موضوع به خوبی اهمیت نقش سواد دیجیتال در ارتقای شغلی را نشان می‌دهد.

جمع‌بندی

به طور کلی می توان از یادگیری مهارت های هفتگانه به عنوان دریچه ورود به دنیای دیجیتال یاد کرد که اروپا در طراحی و توسعه آن نقش اساسی داشته. در مجموع می توان گفت که اتحادیه اروپا با نگاهی آینده‌نگر، سواد دیجیتال را نه‌تنها یک نیاز فردی در باور افراد تبدیل کرده بلکه آن را یکی از ارکان توسعه اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی قاره سبز می‌داند. سرمایه‌گذاری در آموزش دیجیتال از دیدگاه کارشناسان اروپایی به عنوان بسترسازی برای اشتغال نوین، و توجه به عدالت آموزشی می باشد و از جمله اقدامات کلیدی در این مسیر هستند. اگرچه مسیر توسعه کامل سواد دیجیتال همچنان چالش‌برانگیز است اما بدون شک گام‌های برداشته‌شده تا به امروز نشان‌دهنده یک عزم جدی برای ساختن فرهنگ اروپایی دیجیتال، برابرتر و توانمندتر از قبل است.